Dietoterapia osób z wyrównaną marskością wątroby

Dr inż. Katarzyna Kowalcze, Instytut Nauk o Zdrowiu, Katedra Dietetyki i Oceny Żywności, Uniwersytet Przyrodniczo Humanistyczny w Siedlcach

Dzięki postępowi medycyny z HCV można się wyleczyć w ciągu zaledwie kilkunastu tygodni. Niestety nadal wielu pacjentów dowiaduje się o zakażeniu za późno i w rezultacie w przebiegu choroby dochodzi u nich do marskości wątroby. Poniższe zalecenia dietetyczne skierowane są do osób z wyrównaną marskością wątroby.

Planowanie dietoterapii wymaga dokładnego zebrania od pacjenta wywiadu, tak medycznego, jak i żywieniowego, ewentualnie zaplanowania wspólnie z lekarzem prowadzącym uzupełniającej diagnostyki w zakresie odżywienia i zaproponowania takiego postępowania dietetycznego, które w najlepszym stopniu wpłynie na poprawę stanu odżywienia i stanu zdrowia danej osoby. Taka indywidualizacja zaleceń jest bardzo ważnym aspektem skutecznego postępowania dietetycznego, ponieważ w przebiegu wielu chorób wątroby będących następstwem zakażenia wirusem HCV może dochodzić do zaburzeń trawienia, wchłaniania i przemiany składników pokarmowych.

W żywieniu chorych często możemy napotkać trudności, takie jak osłabione łaknienie lub jego całkowity brak, uczucie pełności i wzdęcia nawet po niewielkich posiłkach, wzmożone lub skrajnie obniżone pragnienie, czy okresowe zaburzenia trawienia. Im więcej tego typu dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, tym większą uwagę należy poświęcić doborowi produktów spożywczych, tak, by miały jak największą wartość odżywczą. Jest to o tyle istotne, że pokrycie zapotrzebowania na wszystkie składniki pokarmowe w dużej mierze może także wpływać na przebieg terapii i rokowanie. Należy zaznaczyć, że postępowanie dietetyczne jest leczeniem uzupełniającym farmakoterapię. Ma za zadanie „odciążenie” chorego narządu poprzez dobór odpowiednio lekkostrawnej diety.

ZALECENIA ŻYWIENIOWE SZCZEGÓŁOWE

Punktem wyjścia do ustalenia diety i szczegółowych zaleceń jest ocena stanu odżywienia pacjenta. W zależności od uzyskanych wyników, a także po analizie badań mówiących nam o stopniu wydolności wątroby, ustalane jest zapotrzebowanie energetyczne oraz zapotrzebowanie na poszczególne składniki pokarmowe. Na przykład w przypadku osób niedożywionych zapotrzebowanie energetyczne należy zwiększyć, ale z zachowaniem pewnych proporcji pomiędzy poszczególnymi makroskładnikami diety (białkami, węglowodanami i tłuszczami).

ZAPOTRZEBOWANIE NA BIAŁKO

Istnieją badania, które dowodzą, iż zwiększona podaż białka wpływa bardzo korzystnie na przebieg choroby w jej wczesnym etapie. Białko nie tylko stymuluje proces odnowy komórek wątroby, ale także zmniejsza nacieczenia tłuszczowe miąższu wątroby.

ZAPOTRZEBOWANIE NA TŁUSZCZE

Podaż tłuszczu w tej jednostce chorobowej niekiedy budzi kontrowersje. Warto wiedzieć, że najistotniejszy jest skład jakościowy tłuszczu. Zaleca się, by wyeliminować lub ograniczyć w największym stopniu produkty wysokotłuszczowe, które dostarczają nasyconych kwasów tłuszczowych oraz izomerów trans, to znaczy tłustych gatunków mięs i wędlin, tłustych serów, śmietany, ciast – zwłaszcza z kremami i śmietaną, zabielaczy do kawy, margaryny, boczku, smalcu, słoniny. Tłuszcz używany w diecie powinien być lekkostrawny ze szczególnym uwzględnieniem tłuszczów z masła, olejów, mleka, ewentualnie śmietanki. Tłuszcze, jako nośnik smaku, nadają wartość smakową potraw i są z reguły dobrze tolerowane przez większość pacjentów. Jednak nadmierna ich podaż (powyżej 150 g/dobę) może skutkować pojawieniem się biegunki tłuszczowej.

ZAPOTRZEBOWANIE NA WĘGLOWODANY

Węglowodany przede wszystkim uzupełniają wartość energetyczną diety. Z reguły są dobrze tolerowane przez większość chorych, a ich podaż to zazwyczaj 350-400 gramów na dobę (w zależności od indywidualnego zapotrzebowania energetycznego). Natomiast zaleca się, by węglowodany proste, szybkowchłanialne, ograniczyć w znacznym stopniu, ponieważ nadmiar cukrów prostych może doprowadzić do zwiększenia syntezy triacylogliceroli w wątrobie oraz zmniejszenia wytwarzania fosfolipidów, co w konsekwencji przyczynia się do zwiększonego stłuszczenia wątroby.

ZAPOTRZEBOWANIE NA WITAMINY I SKŁADNIKI MINERALNE

W przebiegu choroby może dochodzić do utajonych niedoborów składników mineralnych i witamin. W praktyce klinicznej trudno jest oznaczyć poziom witamin w surowicy, ale w profilaktyce ewentualnych niedoborów witamin zaleca się spożywanie surowych warzyw i owoców, oczywiście tylko tych, które są dobrze tolerowane przez pacjenta. Gdyby jednak podaż ta była niewystarczająca, zaleca się wdrożenie suplementacji. Szczególną ostrożność należy zachować w przypadku suplementacji witaminy A, gdyż wykazano jej toksyczne działanie przy nadmiernej podaży (dotyczy to tylko suplementacji, nie naturalnych źródeł pokarmowych). Innym istotnym problemem terapeutycznym w tej grupie chorych bywa także pokrycie zapotrzebowania na wapń, selen i cynk, zwłaszcza u osób, u których doszło już do marskości wątroby. Suplementację tymi składnikami mineralnymi należy stosować według indywidualnych wskazań. U pacjentów z wodobrzuszem czy encefalopatią wątrobową znacznemu ograniczeniu ulega podaż sodu – do około 40 mml/dobę.

ROZKŁAD POSIŁKÓW W CIĄGU DNIA

Rekomendowana ilość posiłków w większości przypadków to 4-6 w ciągu dnia, ze szczególnym uwzględnieniem posiłku późnowieczornego, węglowodanowego. Zalecenie to wynika z faktu, iż postępująca dysfunkcja wątroby może skutkować opornością na insulinę, co z kolei powoduje zmniejszenie obwodowego wykorzystania glukozy oraz zubożenia zapasów glikogenu w wątrobie i mięśniach. Ponadto u osób, u których doszło do niewydolności wątroby, zubożenie zapasów glikogenu towarzyszy także niedostateczna glukoneogeneza, w wyniku której powstawałaby glukoza, zatem stwarza to duże prawdopodobieństwa niedocukrzenia, czyli hipoglikemii.

Tabela 1. Produkty i potrawy dozwolone i przeciwwskazane w dietoterapii chorób  zapalnych wątroby w okresie wyrównania

Opracowanie własne na podstawie:

• Szostak W.B., Cichocka A.: Modelowe diety lecznicze i diety specjalne. W: Zasady prawidłowego żywienia chorych w szpitalach. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2011: 105–134
• Jarosz M. (red.): Choroby wątroby i dróg żółciowych. W: Praktyczny podręcznik dietetyki. Instytut Żywności i Żywienia, Warszawa 2010: 249–269.

Uwaga! Porady zawarte w powyższym artykule powinny być traktowane wyłącznie jako wskazówki i podpowiedzi. Nie stanowią one porady dietetycznej w ścisłym znaczeniu tego słowa.